Đan mạch là gì? Các nghiên cứu khoa học về Đan mạch

Định nghĩa Đan Mạch

Đan Mạch (Denmark) là một quốc gia thuộc khu vực Bắc Âu, có diện tích và dân số khiêm tốn so với nhiều quốc gia châu Âu khác nhưng lại sở hữu vị trí chiến lược quan trọng. Quốc gia này gồm bán đảo Jutland và hơn 400 hòn đảo, trong đó khoảng 70 đảo có người sinh sống. Hai đảo lớn nhất là Zealand và Funen chiếm phần lớn diện tích đất liền ngoài bán đảo. Thủ đô Copenhagen nằm trên đảo Zealand, là trung tâm kinh tế, chính trị và văn hóa hàng đầu của đất nước.

Đan Mạch nằm ở điểm giao giữa biển Bắc và biển Baltic, giáp với Đức ở phía nam, Thụy Điển qua eo biển Öresund ở phía đông và Na Uy ở phía bắc qua Skagerrak. Với vị trí này, Đan Mạch từ lâu đã giữ vai trò quan trọng trong giao thương hàng hải quốc tế và là cầu nối chiến lược giữa các quốc gia Bắc Âu và lục địa châu Âu.

Theo Liên Hợp Quốc, Đan Mạch có nền kinh tế phát triển bền vững, chỉ số phúc lợi xã hội cao và môi trường sống thuộc hàng tốt nhất thế giới. Quốc gia này là thành viên của Liên minh châu Âu (EU), NATO và Liên Hợp Quốc, đồng thời giữ vai trò tích cực trong các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu và nhân quyền.

Địa lý và khí hậu

Đan Mạch có diện tích khoảng 42.933 km², với địa hình chủ yếu là đồng bằng thấp, xen kẽ những vùng đồi thấp thoải. Bờ biển kéo dài hơn 7.000 km với nhiều cảng biển tự nhiên thuận lợi cho thương mại và đánh bắt hải sản. Các vùng đất thấp của Đan Mạch được bao quanh bởi đê biển và hệ thống thoát nước để bảo vệ trước nguy cơ ngập lụt do thủy triều và biến đổi khí hậu.

Khí hậu Đan Mạch thuộc loại ôn đới hải dương, chịu ảnh hưởng mạnh của các dòng hải lưu ấm Bắc Đại Tây Dương. Mùa đông tương đối ôn hòa so với các nước Bắc Âu khác, nhiệt độ trung bình từ 0°C đến 4°C, ít khi xuống dưới -10°C. Mùa hè mát mẻ với nhiệt độ trung bình từ 15°C đến 22°C, rất hiếm khi vượt quá 30°C. Lượng mưa trung bình hàng năm dao động từ 600 mm đến 800 mm, phân bố đều trong cả năm.

Bảng tóm tắt đặc điểm địa lý và khí hậu của Đan Mạch:

Tiêu chí	Thông tin
Diện tích	42.933 km²
Bờ biển	~7.314 km
Số đảo	~443 đảo, ~70 đảo có người sinh sống
Khí hậu	Ôn đới hải dương
Nhiệt độ mùa đông	0°C - 4°C
Nhiệt độ mùa hè	15°C - 22°C

Lịch sử hình thành và phát triển

Lịch sử Đan Mạch gắn liền với thời kỳ Viking (khoảng thế kỷ VIII - XI), khi người Viking từ bán đảo Jutland và các đảo xung quanh trở thành những nhà hàng hải, chiến binh và thương nhân nổi tiếng khắp châu Âu. Họ thực hiện các chuyến thám hiểm, chinh phục và thương mại đến tận vùng Địa Trung Hải và Bắc Mỹ. Các cuộc hôn nhân chính trị, hiệp ước và chiến dịch quân sự thời kỳ này đã đặt nền móng cho sự hình thành một vương quốc thống nhất.

Đan Mạch trở thành một vương quốc thống nhất từ đầu thế kỷ X dưới thời vua Gorm the Old và con trai ông là Harald Bluetooth. Harald Bluetooth nổi tiếng với việc truyền bá Kitô giáo vào Đan Mạch và mở rộng ảnh hưởng ra các vùng lãnh thổ lân cận. Trong nhiều thế kỷ sau đó, Đan Mạch từng kiểm soát Na Uy, Thụy Điển và Iceland thông qua Liên minh Kalmar (1397 - 1523), trước khi các quốc gia này tách ra.

Thời kỳ cận đại, Đan Mạch trải qua nhiều cuộc chiến tranh và mất dần các vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, từ thế kỷ XIX, quốc gia này duy trì vị thế ổn định và từng bước phát triển thành một quốc gia dân chủ nghị viện hiện đại, tập trung vào thương mại, hàng hải và sau này là công nghiệp công nghệ cao.

Chính trị và hệ thống chính quyền

Đan Mạch là một quốc gia quân chủ lập hiến với chế độ dân chủ nghị viện. Nguyên thủ quốc gia là Nữ hoàng Margrethe II, đảm nhiệm vai trò biểu tượng và nghi lễ. Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ, chịu trách nhiệm điều hành đất nước và được bổ nhiệm dựa trên kết quả bầu cử quốc hội.

Quốc hội Đan Mạch (Folketing) gồm 179 ghế: 175 ghế đại diện cho Đan Mạch, 2 ghế cho Greenland và 2 ghế cho Quần đảo Faroe. Quốc hội có quyền lập pháp, phê chuẩn ngân sách và giám sát hoạt động của chính phủ. Các đảng chính trị ở Đan Mạch hoạt động dựa trên nguyên tắc đa đảng, thường phải liên minh để thành lập chính phủ.

Hệ thống pháp luật Đan Mạch dựa trên luật dân sự, kết hợp với các quy định của Liên minh châu Âu. Quyền con người và tự do cá nhân được bảo đảm ở mức cao, cùng với một hệ thống tòa án độc lập để giám sát tính hợp pháp của các quyết định hành pháp và lập pháp.

• Hình thức nhà nước: Quân chủ lập hiến
• Nguyên thủ quốc gia: Nữ hoàng Margrethe II
• Người đứng đầu chính phủ: Thủ tướng
• Cơ quan lập pháp: Quốc hội (Folketing)
• Hệ thống pháp luật: Luật dân sự kết hợp luật EU

Kinh tế

Đan Mạch sở hữu một nền kinh tế thị trường phát triển cao, được xếp vào nhóm các nền kinh tế tiên tiến hàng đầu thế giới theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Mô hình kinh tế kết hợp giữa thị trường tự do năng động và hệ thống phúc lợi xã hội rộng khắp, thường được gọi là “mô hình Bắc Âu” (Nordic Model). Điều này cho phép vừa duy trì hiệu quả kinh tế vừa đảm bảo công bằng xã hội.

Các ngành kinh tế mũi nhọn bao gồm: nông nghiệp công nghệ cao (chăn nuôi lợn, bò sữa, sản xuất ngũ cốc), công nghiệp chế tạo (máy móc, thiết bị y tế, dược phẩm), hàng hải và vận tải biển, năng lượng tái tạo (đặc biệt là điện gió), và các dịch vụ tài chính – bảo hiểm. Đan Mạch là một trong những quốc gia đi đầu thế giới về năng lượng gió, với hơn 40% điện năng quốc gia được sản xuất từ nguồn này.

Thương mại quốc tế đóng vai trò trọng yếu trong kinh tế Đan Mạch. Các đối tác thương mại lớn gồm Đức, Thụy Điển, Na Uy, Hà Lan và Mỹ. Đan Mạch xuất khẩu nhiều sản phẩm công nghiệp và nông sản chế biến, đồng thời nhập khẩu nguyên liệu, linh kiện và hàng tiêu dùng.

Bảng tóm tắt một số chỉ số kinh tế cơ bản:

Chỉ số	Giá trị
GDP (2024, ước tính)	~400 tỷ USD
GDP bình quân đầu người	~68.000 USD
Tỷ lệ thất nghiệp	~4-5%
Điện năng từ gió	>40%

Văn hóa

Văn hóa Đan Mạch được hình thành và phát triển từ truyền thống Viking, chịu ảnh hưởng của vùng Scandinavia, Kitô giáo và các xu hướng văn hóa châu Âu hiện đại. Người Đan Mạch coi trọng sự bình đẳng, tính cộng đồng và tôn trọng môi trường. Các giá trị xã hội phản ánh qua phong cách sống giản dị nhưng chất lượng, thường được mô tả bằng khái niệm hygge – tìm kiếm sự ấm áp, thoải mái và tận hưởng những điều nhỏ bé trong cuộc sống.

Nghệ thuật và kiến trúc Đan Mạch nổi tiếng với thiết kế tối giản, chú trọng công năng và tính thẩm mỹ. Các thương hiệu thiết kế nội thất và đồ gia dụng như Bang & Olufsen, Georg Jensen, Fritz Hansen đã trở thành biểu tượng toàn cầu. Ẩm thực Đan Mạch hiện đại nổi bật với phong trào “New Nordic Cuisine” – sử dụng nguyên liệu địa phương tươi mới, sáng tạo trong chế biến, với những nhà hàng đạt sao Michelin như Noma.

Âm nhạc, văn học và điện ảnh Đan Mạch cũng đóng góp tích cực cho văn hóa thế giới. Các tác giả như Hans Christian Andersen nổi tiếng với truyện cổ tích; đạo diễn Lars von Trier và Thomas Vinterberg được biết đến qua các tác phẩm điện ảnh gây tiếng vang quốc tế.

Giáo dục và khoa học

Giáo dục ở Đan Mạch miễn phí cho công dân và cư dân hợp pháp từ bậc tiểu học đến đại học, bao gồm cả sinh viên quốc tế trong một số chương trình. Hệ thống giáo dục chú trọng phương pháp giảng dạy khuyến khích tư duy độc lập, hợp tác nhóm và sáng tạo. Bậc tiểu học và trung học cơ sở kéo dài 10 năm, sau đó học sinh có thể chọn học tiếp trung học phổ thông hoặc các chương trình đào tạo nghề.

Các trường đại học Đan Mạch có uy tín cao ở châu Âu, tiêu biểu như Đại học Copenhagen, Đại học Kỹ thuật Đan Mạch, và Đại học Aarhus. Các lĩnh vực nghiên cứu thế mạnh gồm y sinh học, khoa học đời sống, công nghệ thông tin, năng lượng tái tạo và khoa học môi trường.

Đan Mạch đầu tư mạnh cho nghiên cứu và phát triển (R&D), chiếm khoảng 3% GDP. Các chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo giúp quốc gia này đứng trong nhóm dẫn đầu thế giới về chỉ số đổi mới toàn cầu.

Y tế và phúc lợi xã hội

Hệ thống y tế Đan Mạch được tài trợ chủ yếu từ thuế, cung cấp dịch vụ y tế miễn phí hoặc chi phí thấp cho toàn dân. Người dân được quyền tiếp cận bác sĩ gia đình, dịch vụ khám chữa bệnh tại bệnh viện công, chăm sóc y tế dự phòng và nhiều dịch vụ y tế chuyên khoa. Tỷ lệ tuổi thọ trung bình của người Đan Mạch khoảng 81 tuổi, thuộc nhóm cao ở châu Âu.

Hệ thống phúc lợi xã hội toàn diện bao gồm trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp nuôi con, lương hưu cơ bản, hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi và người khuyết tật. Mục tiêu là đảm bảo mọi người dân đều có mức sống tối thiểu ổn định, giảm chênh lệch thu nhập và hỗ trợ tái hòa nhập lao động.

Quan hệ quốc tế

Đan Mạch là thành viên sáng lập của NATO và Liên minh châu Âu (EU), đồng thời tham gia tích cực vào Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế khác như OECD, WTO và Hội đồng Bắc Âu. Quốc gia này có chính sách đối ngoại tập trung vào hợp tác quốc tế, bảo vệ nhân quyền, hỗ trợ phát triển bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu.

Đan Mạch duy trì quan hệ thương mại và ngoại giao rộng khắp, đặc biệt chú trọng tới các quốc gia Bắc Âu, Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ và các nền kinh tế mới nổi ở châu Á. Ngoài ra, quốc gia này cũng tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc và hỗ trợ nhân đạo toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

1. United Nations. Member States: Denmark. Truy cập tại: https://www.un.org
2. International Monetary Fund (IMF). Denmark: Country Data. Truy cập tại: https://www.imf.org
3. Statistics Denmark. Facts about Denmark. Truy cập tại: https://www.dst.dk
4. Ministry of Foreign Affairs of Denmark. Denmark in Brief. Truy cập tại: https://um.dk